شناخت اجزای خارجی بدن زنبور عسل
اندامهای خارجی زنبور عسل
زنبور عسل نیز مانند هر موجود زنده دیگری دارای آناتومی مختص به خود است . لازم پرورش این حشره پرخاصیت شناخت اجزای خارجی بدن زنبور عسل و چگونگی عملکرد آن است. بنابراین در ابتدا با آناتومی بیرونی این حشره پیچیده و پرخاصیت آشنا می شویم.
پوسته یا اسکلت بیرونی
اجزای اسکلت بیرونی: سر، سینه، شکم.
شاخک یا یک جفت آنتن.
سه جفت پا برای راه رفتن.
دو جفت بال.
آناتومی خارجی سر زنبور عسل
سر مرکز جمع آوری اطلاعات زنبور عسل است. مراکز حواس بینایی، بویایی و چشایی و همچنین مدخل ورود غذا در سر قرار دارند. سر زنبور از جلو مثلثی شکل است و توسط گردن کوتاهی به سینه متصل می شود. در سطح خارجی سر، یک جفت شاخک، یک جفت چشم مرکب و سه چشم ساده و دهان قرار دارند.
شاخک ها
چشم ها
دهان
شاخک ها
شاخک های زنبور کارگر و ملکه، هرکدام از دوازده بند و در زنبور نر از ۱۳ بند تشکیل شده است. بزرگ ترین بند آن اسکاپ است که ریشه شاخک را تشکیل می دهد و توسط عضله به جهات مختلف حرکت داده می شود.
دو شاخک زنبور عسل دارای هزاران عضو حسی هستند که برخی از آنها مربوط به حس لامسه، برخی مربوط به حس بویایی و سایر آنها مربوط به حس چشایی است.
در گذشته تصور بر این بوده است که زنبور عسل فاقد اندام شنوایی حساس به فشار هوا بوده و بنابراین قادر به شنیدن هیچ صدایی قابل انتقال با هوا نیست، اما بسیاری از دانشمندان متحیر بوده اند که چگونه زنبورهای کارگر قادر به دریافت صدای وز وز ایجاد شده توسط زنبورهای کارگر دیگر، در هنگام رقص زنبورها هستند. در سالهای اخیر مشخص شده است که زنبورها قادر به شنیدن صداهای منتقل شده از طریق هوا در مسیرهای نزدیک هستند که به وسیله حس کردن حرکت اجزای ریز هوا توسط گیرنده های مکانیکی مویی شکل موجود روی شاخک ها اعمال می شود.
چشم ها
زنبور عسل دارای دو چشم مرکب است که بخش وسیعی از سطح سر را فرا می گیرد. هر چشم مرکب متشکل از سلولهای جداگانه ای به عنوان اوماتیدیا است. هر اوماتیدی نیز از تعداد فراوانی از سلولها به خصوص اجزاء متمرکز کننده نور و شبکیه تشکیل شده است. زنبورهای کارگر دارای ۴۰۰۰ تا ۶۰۰۰ اوماتیدی هستند، در حالی که زنبورهای نر با توجه به نیاز بیشتر به قدرت دید در طی جفتگیری، تعداد بیشتری اوماتیدی (بیش از ۷۰۰۰ تا ۸۶۰۰ اوماتیدی) دارند. مانند بیشتر حشرات و بر خلاف مهره داران، چشم های زنبورها برای دیدن تصاویر با وضوح بالا طراحی نشده است. تصاویر در چشم زنبورها به شکل موزائیک بوده و در مقایسه با چشم مهره داران دارای قدرت بیشتری در دریافت حرکات است. زنبورها همچنین دارای سه چشم ساده با عنوان اوسلی هستند که در بالای سر قرار گرفته اند و در درک شدت نور دخالت دارند.
اجزای خارجی بدن زنبور عسل
دهان
ضمائم دهانی یک حشره اغلب دارای یک لب فوقانی (لابروم)، یک جفت ماندیبول، یک جفت ماگزیل، یک لب تحتانی (لابیوم)، و یک هیپوفارنکس است. این ساختارها در گروههای مختلف حشرات متفاوت است و اغلب برای طبقه بندی و تشخیص مورد استفاده قرار می گیرند. نوع ضمائم دهانی یک حشره مشخص کننده نحوه تغذیه آن است. زنبورهای عسل برخلاف ملخ که فقط جونده است و پروانه ها که فقط مکنده هستند، دارای ضمائم دهانی از نوع جونده مکنده است، زیرا فک و خرطوم دارد.
ماندیبول ها، اعضای زوجی هستند که به منظور جویدن چوب، شکل دهی موم، تمیزکردن زنبورها و گاز گرفتن سایر زنبورها و یا آفاتی مانند چرب ها باز و بسته می شوند. خرطوم فقط به منظور مکیدن مایعاتی از جمله شهد، آب و عسل در داخل کندو، تبادلات غذایی با سایر زنبورها و همچنین خارج کردن آب از شهد به کار می رود.
لب ها
لب فوقانی
لب تحتانی
لب فوقانی
لب فوقانی، به صورت یک لوب پهن است که در زیر بخشی به نام کلیپئوس روی قسمت قدامی سر، در جلوی سایر قسمت های ضمائم دهانی قرار گرفته است.
لب تحتانی
لب تحتانی به صورت فرد بوده و توسط ماگزیل ها احاطه شده است و از طریق یک شکاف عرضی به دو بخش پیش چانه تقسیم می شود. پالپ های لب تحتانی روی لوب های جانبی پیش چانه قرار گرفته اند و پالپی ژر نامیده می شوند. در بخش قدامی پیش چانه عضو کشیده زبان قرار دارد. همچنین در بخش زیرین ماندیبول و ماگزیل ها، هیپوفارنکس مشخص است که یک ساختمان زبانی شکل کوتاه است و بلافاصله در جلوی لب تحتانی و بین ماگزیل ها قرار می گیرد. در بیشتر حشرات، از جمله زنبور عسل، مجرای غدد بزاقی در داخل یا نزدیک هیپوفارنکس باز می شود. در بین هیپوفارنکس، ماندیبول و لب فوقانی، حفره غذایی پیش دهانی قرار گرفته است که از قسمت پشت به دهان ختم می شود.
خرطوم
از اتصال ماگزیل ها، لب زیرین و زبان به یکدیگر، لوله ای به نام خرطوم به وجود می آید که از میان آن، مایعات توسط عمل مکش به داخل حفره پیش دهانی کشیده می شود. هنگامی که زنبور از خرطوم استفاده نمی کند، این قسمتها از هم جدا می شوند و به طرف پشت سر تا می خورند.
سینه
سینه مرکز حرکت زنبور عسل بوده و دارای سه بند است. هر یک از بندهای سینه مرکب از یک قسمت سخت پشتی به نام ترگوم یا نوتوم، یک قسمت شکمی به نام استرونوم و دو قسمت جانبی در طرفین به نام پلورون است که به وسیله غشای کوتیکولی نرمی به یکدیگر متصل شده اند. در دو طرف هر بند یک زوج اسپیراکل برای ورود هوا قرار دارد. زنبورها دارای دو زوج بال و سه زوج پا در سینه هستند.
اعضای خارجی سینه
پاها
بال ها
پاها
به هر قطعه سینه، یک زوج پا اتصال دارد که کم و بیش با اندک اختلافاتی، دارای ساختمان مشابهی هستند. هر یک از پاها شامل قطعات کوکسا، تروکانتر، فمور، تیبیا، تارس و پره تارس است. در انتهای آخرین تارسومر نیز چنگال وجود دارد. نقش این چنگال ها در اتصال مناسب زنبور روی سطوح خشن و به همراه یک پد صاف، حرکت روی سطوح صاف است.
پاها دارای نقش های چندگانه هستند. روی پای جلویی، ساختار بخصوصی برای تمیز کردن شاخک از دانه های گرده اتصال یافته به آن، به عنوان تمیزکننده آنتن وجود دارد. پاهای میانی نیز مودار بوده و به منظور خلاصی موهای سینه از آلودگی و دانه گرده و انتقال مواد از جلو به پاهای عقبی مورد استفاده قرار می گیرند. همچنین پاهای زوج سوم زنبورهای کارگر دارای ساختارهای ویژه سبد گرده برای جمع آوری دانه گرده هستند.
بال ها
بال زنبور عسل مانند بسیاری از حشرات دیگر غشایی است و رگ بال هایی متشکل از رگ، عصب و مجرای هوایی دارد. بال ها در زنبور عسل، از نظر اندازه و الگوی رگ بندی، در مقایسه با سایر حشرات بسیار مختصرتر هستند، به طوری که در هر بال زنبور عسل تنها چهار رگ اصلی کوستا، زیرکوستا، شعاعی و میانی دیده می شود.
بال ها از جوانب سینه، بین قطعات نوتال و پلورال مشتق می شوند. بال های جلویی بزرگ تر از بالهای عقبی است و این بال ها به واسطه ادغام قلاب های لبه قدامی بال های عقبی در داخل تورفتگی بال های قدامی، در حین پرواز، به طور کامل با یکدیگر تلاقی می یابند.
بالها توسط دو ردیف عضلات داخل سینه (طولی و عرضی) تقویت می شوند. در حین پرواز، هنگامی که عضلات طولی منقبض می شوند، ارتفاع سینه افزایش می یابد و بال ها پائین کشیده می شوند. برعکس زمانی که عضلات عرضی منقبض می شوند، ارتفاع سینه کوتاه می شود و بال ها کشیده می شوند. عضلات پروازی زنبور عسل با یک موج عصبی واحد، چندین باز منقبض می شوند.