تغذیه مناسب پرندگان
کمبود مواد مغذی باعث چه بیماریها و عوارضی در بدن پرندگان می شود؟ در ابتدا لازم است با مواد مغذی و لازمه آن برای طیور از جمله مرغ آشنا شده و سپس با تأثیرات و کمبود آن در بدن پرندگان آشنا شویم.
مواد مغذی: به موادی گفته می شود که باعث رشد و نمو، تولید مثل، ترمیم بافتهای از بین رفته بدن و… استفاده می شود.
مواد معدنی: با توجه به اهمیتی که در تغذیه مرغ دارند بسیار حائز اهمیت هستند و به دو دسته تقسیم می شوند.
عناصر پرنیاز
عناصر کم نیاز
عناصر پرنیاز: کلسیم، فسفر، سدیم، پتاسیم، کلر، گوگرد و منیزیم.
عناصر کم نیاز: آهن، مس، کبالت، ید، منگنز، روی، سلنیوم، فلوئور، مولیبدن.
مواد معدنی برای لخته شدن خون، فعال کردن آنزیمها، متابولیسم انرژی، تنظیم فشار اسمزی، تعادل اسیدی برای عملکرد صحیح عضلات در بدن لازم است.
خوراک: ماده ای که پس از خورده شدن توسط حیوان، قابل هضم، جذب و قابل استفاده باشند، مانند گندم، سویا و ذرت.
تقسیم بندی مواد غذایی
آب
پروتئینها
ویتامین ها
کربوهیدراتها
پروتئین ها
پروتئین ها بخش عمده ای از مواد غذایی پرندگان را تشکیل می دهند. پروتئین ها شامل بخشهایی از جمله اسید آمینه هستند. اسیدآمینه در بدن به دو دسته اسیدهای ضروری و اسیدهای غیرضروری تقسیم می شوند. اسیدهای آمینه ضروری از طریق غذا تأمین می شوند. پروتئینها در بافتهای ساختاری خون، آنزیمها و هورمونها یافت می شوند. از مجموع ۲۲ اسید آمینه یافت شده تنها ۱۰ اسید مهم و ضروری هستند.
البته منبع اصلی تأمین پروتئین ها برای طیور از طریق پروتئینهای گیاهی و حیوانی تأمین می شود. از منابع پروتئینی می توان به پودر ماهی، پودر خون و پودر سویا اشاره کرد و کمبود هر کدام از این مواد پروتئینی باعث به خطر افتادن سلامت جوجه ها می شوند.
ویتامین ها
ویتامین ها به گروهی از ترکیبات مواد آلی می گویند که مقادیر کمی از آن مورد نیاز طیور است، اما در عملکرد طبیعی، رشد و تولید مثل نقش بسیار مهمی دارند. باید در نظر داشت که کمبود یک یا چند ویتامین می تواند موجب بروز برخی بیماری و سندروم در پرندگان شود.
انواع ویتامین ها
ویتامین های مورد نیاز بدن مرغ به دو دسته تقسیم می شوند:
ویتامین های محلول در چربی شامل (A,D,E,K)
محلول در آب (C,B)
کمبود ویتامین ها و عوارض آن در بدن طیور
ویتامین A: کمبود این ویتامین یک بیماری تغذیه ای معمول در جوجه ها است و معمولاً در پرندگانی دیده می شود که با غله و علوفه تغذیه می شوند. این ویتامین معمولاً از غذاهای سبزی که در تابستان رویش دارند به دست می آیند و در مدت کوتاهی در کبد ذخیره می شوند ولی کمبود آن در فصول دیگر در پرندگان دیده شود و می بایست کمبود آن را از مواد دیگر تأمین کنند.
نشانه های کمبود ویتامین A: شب کوری، کاهش تولید تخم مرغ، وجود لکه های خون در تخم مرغ، لاغری، رنگ پریدگی از نشانه های این بیماری است و در صورتی که زود تشخیص داده شود با مکمل های ویتامینی قابل درمان است.
ویتامین D و نشانه های کمبود آن: معمولاً کمبود این بیماری باعث عوارض بسیار زیادی در پرندگان می شود که عمده آن نرمی استخوان، انحنا در پاها و نوک و پنجه ها، تأخیر در رشد، کاهش کیفیت تخم مرغ. کمبود ویتامین D 3 از کمبود فسفر و کلسیم ایجاد می شود، همچنین پرنده می تواند کمبود این بیماری را با در معرض آفتاب قرار گرفتن تأمین کند.
ویتامین E و نشانه های کمبود آن:
همانطور که در مطالب بالا گفته شد کمبود هرگونه مواد غذایی باعث مشکلات زیادی برای پرندگان می شود که یکی از علائم آن کاهش تخم مرغ است. در مواردی این بیماری در مرغ های خانگی دیده شده که به آن بیماری خستگی مرغ های در قفس نیز می گویند. این بیماری در پرندگانی که در زمین رشد می کنند دیده نمی شود. این بیماری باعث کاهش رشد، خونریزی سلولهای مغزی، کاهش تولید تخم مرغ و مرگ و میر جوجه ها می شود. همچنین باعث عدم تعادل، فلجی، حرکات غیر ارادی و نشانه هایی از این دست است.
نشانه ها و کمبود ویتامین K: این ویتامین برای ساخت پروترومبین در بدن پرندگان بسیار لازم است، بنابراین نقش مهمی در فرآیند لخته شدن خون ایفا می کند. وجود این ویتامین از بروز بیماریهای طیور مانند کوکسیدیوز جلوگیری کرده و نقش محافظتی دارد. کمبود این ویتامین موجب افزایش تعداد لکه های خونی در تخم مرغ، لخته شدن خون در بدن پرنده و بروز خونریزی در ساق و سینه پرنده می شود.
در مجموع برای تأمین ویتامین های فوق می بایست از مواد زیر استفاده کرد؛ روغن جوانه گندم، یونجه، سبزیجات، روغن دانه سویا، غلات، حبوبات جوانه زده.
نشانه ها و کمبود ویتامین های گروه B در پرندگان
ویتامین تیامین B1: کمبود این ویتامین در بدن پرندگان باعث اختلال در عمل مغز پرنده شده و در نهایت پرنده فلج می شود که معمولاً از انگشتان پا شروع شده و بعد بر روی گردن مرغ تأثیر می گذارد و باعث لاغری، کاهش اشتها و از کار افتادن دستگاه عصبی پرندگان می شود.
ویتامین ریبوفلاوین B2: از علائم کمبود این ویتامین فلجی پنجه پا و پایین پیچ خورده، کاهش جوجه آوری و نارسایی در تخم مرغ می شود.
ویتامین نیاسین B3: یکی از عوارض کمبود این ویتامین در بدن پرندگان عوارض استخوانی و غیرطبیعی بودن پر می باشد.
ویتامین پانتوتنیک اسید B5: کمبود ویتامین پانتوتنیک در بدن پرندگان باعث کاهش رشد، کم خونی و ضعیف شدن استخوانها می شود.
ویتامین پیریدوکسین B6: برای انجام صحیح متابولیسم مناسب آمینواسیدها ویتامین پیردوکسین B6 لازم است. در پرندگان کمبود این ویتامین باعث تشنج های اسپاسمی و پرش های ناگهانی عضلانی می شود. همچنین باعث کاهش جوجه آوری و کاهش تولید تخم مرغ می شود. در این شرایط باید از منابع و ویتامین های مانند دانه های غلات، مخمر، یونجه و یا مکمل های حاوی این ویتامین استفاده کرد.
ویتامین اسید فولیک B9: کمبود این ویتامین عوارضی مانند کم خونی، فلج مردن و کاهش جوجه آوری در پرندگان می شود.
ویتامین کوبالامین B12: این ویتامین در تمام مواد غذایی با منشاء حیوانی یافت می شود. بنابراین کمبود آن موجب کندی رشد، ضریب تبدیل نامناسب و اُفت قابلیت جوجه آوری می شود. همچنین باعث پر درآوری ضعیف، ضایعات کلیوی، کم خونی و کاهش اشتها می شود. باید در نظر داشت برای جبران آن می بایست از فرآورده های شیر و پروتئین های حیوانی استفاده کرد.
کربوهیدراتها
کربوهیدراتها بزرگترین بخش جیره غذایی پرندگان بعد از غلات هستند و منبع اصلی تأمین انرژی در خوراک طیور محسوب می شوند و انرژی تولید شده توسط آنها برای نگهداری و بقای طیور، رشد و نمو، ساخت بافتهای متعدد، تولید گوشت و تخم مرغ استفاده می شود.
بیشتر کربوهیدراتها بعد از تبدیل شدن به گلیکوژن یا چربی در بدن مرغ ذخیره شده تا هنگام لزوم تجزیه و سپس به مصرف برسند. تمام کربوهیدراتها حاوی عناصر کربن، هیدروژن و اکسیژن هستند.
علاوه بر مواردی که در بالا در بالا ذکر شد مواد دیگری نیز در تغذیه پرندگان نقش مؤثری دارند مانند موارد زیر:
پروتئین های حیوانی: این گروه شامل پودر گوشت، پودر استخوان، پودر ماهی و… می شود.
گیاهان سبز: شامل گیاهان سبز خشک شده از قبیل پودر یونجه خشک شده و … هستند.
مکمل های اسید آمینه: اغلب ترکیب مواد اولیه غذایی طبیعی از نظر یک یا چند اسید آمینه کمبود دارند. این کمبود را معمولاً با افزودن مکمل های اسید آمینه به جیره برطرف می کنند.
مکمل ویتامینه: مکمل های ویتامینه به صورت کنسانتره در جیره غذایی استفاده می شود.
مکمل مواد مغذی: ممکن است مخلوط های حاصل از ترکیب مواد اولیه غذایی طبیعی از نظر یک یا چند ماده معدنی کمبود داشته باشند. این کمبود را معمولاً با افزودن مکمل های معدنی به جیره برطرف می کنند.
آنتی اکسیدانها: به منظور جلوگیری از تخریب یا از بین رفتن مواد غذایی، آنتی اکسیدانها را به ترکیب جیره می افزایند.
در آخر باید خاطر نشان کرد علاوه بر مواردی که در بالا ذکر شد که هر کدام به تنهایی برای سیستم بدن پرندگان بسیار مفید هستند و کمبود آنها باعث خطرات بسیار زیادی بر روی بدن آنها دارد، برخی از مواد خوراکی دیگر نیز وجود دارد که در تغذیه مرغ مفید هستند. مانند: ذرت (گلوتن ذرت، مایلو (ذرت خوشه ای))، کنجاله سویا، پودر استخوان، پودر صدف، نمک، جوش شیرین و…
