بیرون زدگی مقعد یا «پرولاپس» وضعیتی است که در مرغ های تخمگذار دیده می شود بدین صورت که بعد از خروج تخم قسمتی از اویدوکت یا مجرای تخم در بیرون مقعد باقی می ماند.
پرولاپس اغلب با «بیرون کشیدگی مقعد» بصورت توأم دیده می شود. ایـن وضعیت بسـیار متداول تر از بیرون زدگی واقعی مقعد بوده و در بیشتر موارد، در نتیجه نوک زدن پرندگان دیگر به قسمت بیرون زده اویدوکت، بلافاصله بعد از تخمگذاری ایجاد می گردد.
حملات مداوم و بعدی ساختمان اویدوکت را تخریب نموده در نتیجه عضو مذکور به طرف داخل جمع نشده و ممکن است پرنده تلف گردد. این دو وضعیت (بیرون زدگی و بیرون کشیدگی مقعد) از جمله مهمترین علل تلفات در سیستم نگهداری و پرورش مرغ ها در قفس در تمام دنیا می باشد. به طوری که میزان مرگ و میر ممکن است به بیش از یک درصد در هفته برسد. گزارش هایی نیـز
مبنی بر وقوع این حالت در شرایط مختلف جغرافیایی و محیطی وجود دارد.
بیرون زدگی مقعد چگونه تشخیص داده می شود؟
پی بردن به علل و عوامل مولد بیرون زدگی و بیرون کشیدگی مقعد در سیستم پرورش مرغ در قفس چندان ساده نمی باشد و علیرغم تحقیقاتی که در این زمینه انجام گرفته بـه علت حضور عوامل گوناگون و تداخل میان بعضی از عوامل اختصاصی، نمی توان علل مولده را دقیقاً مستقل از یکدیگر دانست.
بر روی عوامل انفرادی مؤثر نیز بررسی انجام شده است. با این وجود انطباق و بکارگیری یافته های تحقیقاتی با وضعیت های موجود، در عمل همیشه میسر نخواهد بود. به منظور بررسی وضـعیت بروز این عارضه در واحدهای تولیدی، نمی توان یک علت واحد و اختصاصی را در نظر گرفت بلکه در این میان عوامل مؤثر گوناگونی باید مورد نظر قرار گیرد.
علل مسببه بیرون زدگی و بیرون کشیدگی مقعد:
عوامل مختلفی سبب بیرون زدگی و بیرون کشیدگی مقعد می شوند که برخی از آنها نیز به راحتی قابل تفکیک نمی باشند. به عبارت دیگر تعدادی از عواملی که موجب بیرون زدگی مقعد می شوند سبب بیرون کشیدگی آن نیز شده و برعکس عواملی که موجب بیـرون کشیدگی می شوند، می توانند بیرون زدگی مقعد را نیز ایجاد کنند.
با این وجود عواملی نیز وجود دارند که قابل تفکیک بوده، موجب بروز یکی از این دو حالت شده درحالیکه بر دیگری تأثیری ندارد.
عواملی موجب این اتفاق می شوند، چیستند؟
۱. نوک چینی به طور ناصحیح
2. مشکلات موجود در نور سالن هم از نظر شدت و هم از جهت برنامه هایی که سبب تحریک گله می شوند.
3. وزن، ترکیب و شکل ظاهری بدن
4. بزرگ بودن اندازه تخم مرغ و تولید تعداد زیادی تخم مرغ های دو زرده
5. تورم روده و یا هر عامل دیگری که موجب اسهال و خـاک آلـوده شدن پرهای مقعـد شده و به دنبال آن نوک زدن به ناحیه مقعد را تحریک نمایند.
بهتر است هر یک از این عوامل را بطور جداگانه بررسی کرده و راه هایی را که این عوامل سبب بیرون زدگی و بیرون کشیدگی مقعد می شوند، بیشتر روشن نمائیم.
۱. نوک چینی:
نوک چینی ناقص و یا عدم قطع نوک می تواند موجب بیرون زدگـی و بیـرون کشیدگی مقعـد شود. قطع نوک به شکل صحیح در سن ۵ الی ۱۰ روزگی، کنترل منقار هر یک از پرندگان در طـی دوران پرورش و در صورت لزوم نوک چینـی مجـدد آنهـا قبـل از انتقـال بـه قفـس، در کنتـرل « هم نوع خواری» بسیار ضروری و مؤثر می باشد.
در صورت وجـود پرنـده ای تلف شده در قفس که وضعیت بیرون زدگی و بیرون کشیدگی مقعد نیز در لاشـه آن مشـاهده گـردد کنتـرل دقیق پرندگان موجود در قفس امری ضروری است. احتمالاً در این شرایط یک پرنده اصلاً نـوک چینی نشده و یا نوک یک پرنده مجدداً رشد نموده و تیغه تیزی را در منقـار بـالایی او تشـکیل داده است. انجام این روش نه تنها شما را در یافتن پرنده قاتل و نوک چینی ان یاری می نماید، بلکه در کنترل سایر پرندگان قطع نوک نشده یا پرندگانی که نوک آنها بطور صحیح قطع نشـده است را در آنها مشاهده خواهید کرد.
۲. نور:
عوامل متعددی سبب افزایش این شکل از رفتار هـم جنس خواری در پرندگان می گردند. افزایش شدت نور در « سالن های با سیستم باز» و یا استفاده از شدت زیاد نور در سالن های بسته و قابل کنترل، اغلب ضایعاتی را در نتیجه بیرون زدگی و بیرون کشـیدگی مقعـد به دنبال خواهد داشت. در عوض استفاده از نور با شدت کم روش مدیریتی خوبی جهت کاهش وقوع این عارضه می باشد.
تهویه نامناسب و بالا بودن میزان آمونیاک در سالن نیز عصبانیت گله را افـزایش داده و در افزایش میزان وقوع نوک زنی مؤثر است. تغییرات ناگهانی درجـه حرارت سالن، قطع منبع تأمین آب، حضور حشرات موذی، مگس ها و انگل ها نیز سبب تحریک و عصبانیت گله شـده و نوک زنی را افزایش می دهند.
علاوه بر شدت نور، مدت آن نیز ممکن است از دلایل دیگری بر وقوع بیـرون زدگی و بیرون کشیدگی مقعد تأثیر داشته باشد.
۳. وزن بدن
سومین عامل مؤثر در وقوع بیرون زدگی و بیرون کشیدگی مقعد، وزن بدن می باشـد. هنگامی که از وزن بدن صحبت می شود، هم زیاد بودن وزن بدن در نتیجه حضور چربی و هـم کوچک بودن چهارچوب و اسکلت بندی بدن مورد نظر می باشد. مرغ هایی که در هنگام تخمگذاری چاق هستند در مقایسه با مرغ های لاغر و یـا مرغ هایی که از فرم بدنی خوبی برخوردارند، استعداد بیشتری برای ابتلا به این عارضه دارند.
مرغ های چاق پـس از گذشت مدتی از تخمگذاری به راحتی قابلیت بروز پرولاپس را از خود نشان می دهند. بخصوص در طی دوره اول و دوم تخمگذاری و در صـورتیکه تخم مرغ ها بزرگ و یا دو زرده نیز باشند این حالت بیشتر دیده می شود.
حضور چربی زیاد همراه با کوچک بودن نسبی جثه در مرغ ها مخرب بوده و می توانـد باعث وقوع پرولاپس گردد. بنابراین وزن بدن مرغ ها در فاصله سنین ۱۲ تا ۱۸ هفتگی تا رسیدن به وزن ایده آل، از اهمیت خاصی برخوردار است. توجه به این امر به تولید کنندگان طیـور کمک می کند تا در دوران پرورش به وزن ایده آل دست یافت و گله ای یکنواخت داشته باشند.
۴. اندازه تخم مرغ
چهارمین عامل مؤثر در افزایش وقوع پرولاپس بزرگ بودن بیش از اندازه تخم مرغ است. این عامل نیز در راستای تحریک نوری کافی جهت جلوگیری از تولید بالای تخم مرغ دو زرده می باشد. علاوه بر آن باید به اهمیت تغذیه و تأثیر مواد غذایی بر بزرگ شدن بیش از حد تخم مرغ نیز توجه داشته باشیم. امروزه کارخانجات تولید مواد غذایی برای گله هایی که بـه مرحلـه تولید می رسند، بیشتر به فراهم نمودن جیره هایی با میزان پروتئین بـالا توجه می نمایند.
اگرچه ممکن است این یک عمل منطقی باشد، با این حال جهت فراهم نمودن شرایط دریافـت کافی مواد غذایی برای پرندگان و همچنین ذخیره کافی به منظور دستیابی به حـداکثر تولیـد و تداوم هر چه بیشتر این میزان تولید، باید به مسئله تغذیه توجه بسـیار کـرد و مورد محاسبه دقیق قرار داد. به همین جهت، افزایش اندازه تخم مرغ باید با شکل بدن هماهنگ بوده ، هردو عامل همسو با برنامه تحریک نوری محاسبه گردند.
در کل میزان انرژی و پروتئین (یا اسید آمینه) مورد نیاز را باید برمبنای نگهداری، رشد و بازدهی دلخواه محاسبه نمـود. مواد غذایی تأمین شده، نباید از حد لازم، زیاد تجاوز نمایند.
۵. تورم روده (آنتریت)
از عوامل دیگری که البته همیشه نیز مورد توجه قرار نمی گیرند، عوامل افزایش دهنـده میـزان وقوع تورم روده و یا دیگر عوامل مسببه اسهال می باشند که برروی پرهای ناحیه کلـوآک تـأثیر دارند. و موجب خاک آلوده شدن این پرها در اطراف مخرج گردیده متعاقب آن نوک زدن به این قسمت را تشویق می کنند.
نتیجه گیری:
از مجموعه موارد عنوان شده در بالا می توان دریافت کـه تشخیص علت واقعـی مسئله بیرون زدگی و بیرون کشیدگی مقعد ساده نخواهد بـود. درک چگـونگی وقـوع ایـن عارضـه بـه کسب تجارب بسیار زیاد در واحـدهای مرغـداری، مـدیریت خـوب گلـه و تحقیـق زیـاد دربـاره گله ها نیاز دارد تا بدین ترتیب بتـوان از میـان عوامـل ذکـر شـده، عـواملی را کـه احتمال دخالت آنها در بروز این عارضه بیشتر است، تشخیص داد.
بکارگیری یک روش مناسب مدیریت و همچنین مراقبت از پرندگان به کاهش موارد بیرون زدگی و برون کشـیدگی مقعـد کمک نموده و از خسارات وارده براین صنعت می کاهد.
منبع: کانال مرغ مادر
برای خواندن دیگر مقالات به مجله سایت ماکی کالا مراجعه کنید.