آبله پرندگان یا Fowl pox چیست؟
آبله بیماری عفونی با انتشار نسبتاً آهسته در تمام سنین طیور و پرندگان است و با جراحات روی پوست به شکل خشک و یا جراحات دیفتری مانند در دهان در شکل مرطوب مشخص می‌شود. بیماری باعث کاهش رشد و تخمگذاری می‌شود.
این بیماری یکی از قدیمی ترین بیماری‌های شناخته شده طیور می‌باشد. ویروسی بودن آن در سال ۱۹۰۲ توسط مارکز و استیچر Marks & sticher نشان داده شد. این بیماری در تمام نقاط دنیا پراکنده است و پرندگان در تمام سنین و از هر نژادی و یا هر جنسی نسبت به این ویروس حساس می‌باشند. این بیماری در ایران نیز بسیار شایع است.
عامل بیماری:
ویروس آبله ماکیان (Borreliota aviun)، بوقلمون (B. meleagridis)، کبوتر (B.columbea) و قناری (B.fringillae)، تمامی از گروه ۴ جنس ویروس Avipox virus و خانواده Pox viridea، ویروس‌های آبله می‌باشند.
این ویروس از بزرگ ترین ویروس‌ها بوده و اندازه آن ۰/۲۵ میکرون می‌باشد. هیدروکسید سدیم و اتیل الکل در عرض ۱۰ دقیقه می‌تواند ویروس را نابود سازد. پتاس محرق ۱.۱۰۰، سوبلیمه ۱.۱۰۰ و کریستال و یوله نیز می‌توانند ویروس را از بین ببرند.
ویروس آبله طیور در جنین مرغ ۱۰ تا ۱۲ روزه و همچنین جنین بوقلمون و اردک رشد می‌کند. ویروس فقط از راه زخم‌ها و جراحات جلدی و یا مخاط چشم می‌تواند وارد بدن شود و در سلولهای اپی تلیال پوست و غشاء موکوسی دهان رشد می‌کند.
بیماری‌زائی:
آسیب اقتصادی این بیماری بیشتر در ماکیان و بوقلمون دیده می‌شود. بیماری در تمام سنین در ماکیان و قناری حتی در چند روزگی نیز دیده می‌شود! در مناطق معتدله این بیماری بیشتر در پائیز و زمستان دیده می‌شود، اما در مناطق گرمسیر در هر زمان می‌تواند ظاهر شود.
طرز انتقال و واگیری:
در داخل مرغداری انتقال بیماری از راه هوا بوده و ویروس از راه زخم‌ها و خراش‌های جلدی و مخاط چشم وارد بدن می‌شود که گاهی در این طریق شکل چشمی بیماری ایجاد می‌شود. در محوطه‌های باز انتقال توسط انواع پشه‌ها (پشه‌های کولکس، آئدس، آنوفل، تئوبالد یا واستگومیا) که ناقل بوده انجام می‌شود.
ویروس چند هفته (۴ الی ۵ هفته) در بدن پشه زنده مانده و بعد از آلوده کردن مرغ یک مرحله ویرمی زودگذر در بدن او ایجاد کرده و تا ۹۰ روز ویروس در خون وجود دارد. ویرمی (به انگلیسی: Viremia) یا ویروس‌خونی در پزشکی وضعیتی است که در آن ویروس‌ها وارد جریان‌های خونی شده و در نتیجه به سایر قسمت‌های بدن دسترسی خواهند داشت.
بیماری در داخل مرغداری اغلب در جوجه‌های جوان حاد بوده ولی در محیط خارج کمتر حاد است و فقط طیوری که توسط پشه گزیده شده‌اند مبتلا می‌گردند. طیور مبتلا پس از بهبودی تبدیل به حامل ویروس نمی‌گردند.
علائم بیماری:
دوره نهفته ۴ الی ۱۰ روز و سیر بیماری ۳ تا ۴ هفته است ولی در صورت وجود بیماری‌های دیگر، این دوره ممکن است خیلی طولانی تر گردد. واگیری ممکن است خیلی کم بوده و یا در شرایط فقر بهداشتی و عدم پیشگیری خیلی شدید باشد. تلفات معمولاً کم ولی گاهی تا ۵۰ درصد نیز ممکن است برسد. بیماری باعث لاغری و کندی رشد و کم شدن تخم مرغ می‌گردد و به یکی از دو شکل زیر ممکن است ظاهر شود:
۱. شکل جلدی:
در این شکل بیماری جراحات زگیل مانندی در سر، در اطراف بینی، گوشه‌های چشم و دهان، تاج و ریش و به ندرت در روی ساق پا، اطراف مخرج و در نواحی پردار مثل ران و سینه به وجود می‌آورد. در جوجه گوشتی در بعضی حالات جراحات فقط ممکن است در ساق پاها دیده شود.
جراحات در ابتدا کوچک و سفید و بعد بزرگ و زرد رنگ می‌شوند. بعد از دو هفته پرخون و اطراف آن آماس دار و در حدود یک هفته بعد پوسته‌هایی روی آنها ظاهر می‌شود. این جراحات خیلی محکم در محل خود چسبیده و بعد از ۳ الی ۴ هفته که بافت زیرین آنها التیام می‌یابد، میافتند. اگر جراحات قبل از این موقع کنده شوند، خونریزی در محل ایجاد می‌شود. بعد از افتادن زگیل‌ها معمولاً جای آنها برای مدتی باقی می‌ماند.
۲. شکل مخاطی:
در این شکل بیماری جراحات دیفتریک مانند در دهان در روی غشاء موکوسی به رنگ سفید بوجود می‌آیند که باعث تورم دهان گردیده و به سرعت بزرگ شده و پرده نکروتیک پنیری زرد رنگ شبیه دیفتری را ایجاد می‌نماید. اگر این پرده‌ها کنده شوند زخم‌های خونی در زیر آنها دیده می‌شود. این جراحات ممکن است در داخل سینوس‌ها، مجرای بینی و گلو بوجود آمده و باعث بسته شده راه هوا و ناراحتی‌های تنفسی گردند.
بهتر است بدانید پرنده مبتلا به شکل جلدی احتمال بهبودش خیلی بیشتر از شکل مخاطی که قسمت‌های تنفسی را در بر گرفته است می‌باشد. با وجود این ممکن است دو شکل بیماری با هم دیده شوند. بیماری‌های انگلی و فقر بهداشتی و بیماری‌های دیگر اگر موجود باشند باعث افزایش شدت بیماری می‌شوند.
تشخیص:
با درنظر گرفتن تاریخچه گله، وجود زگیل‌های آبله و مشاهده گنجیدگی‌های داخل سیتوپلاسمی که گاهی تمام سیتوپلاسم را اشغال کرده است یا ایجاد تجربی بیماری با مالش عصاره جراحات در ناحیه تاج و ریش و یا ریشه پرها و مشاهده جراحات بیماری بعداز ۵ تا ۷ روز و یا با جدا کردن ویروس توسط تزریق به جنین جوجه و یا کشت سلولی صورت می‌پذیرد. از آزمایش ایمنی متقاطع و یا ژل دیفوزیون نیز می‌توان استفاده کرد.
پیشگیری و کنترل:
پیشگیری براساس واکسناسیون می‌باشد. ماکیان باید قبل از احتمال وقوع بیماری واکسینه گردند. در مناطقی که بیماری بیشتر در فصول پائیز و زمستان است واکسیناسیون در بهار و تابستان و در مناطق گرمسیر که بیماری در هر زمان دیده می‌شود واکسیناسیون در مواقع لزوم انجام می‌شود.
در مناطقی که خطر بیماری برای طیور گوشتی وجود دارد می‌توان آنها را در یک روزگی واکسینه نمود.
مرغان تخمگذار را باید ۱ تا ۲ ماه قبل از شروع تخمگذاری و تقریباً در سه ماهگی واکسینه نمود. مرغانی که برای سال دوم تخمگذاری نگهداری می‌شوند بهتر است یکبار دیگر واکسینه شوند.
انواع واکسن‌های موجود:
دو نوع واکسن برای این بیماری وجود دارد. واکسن آبله کبوتری و واکسن آبله مرغی که ممکن است از کشت در جنین جوجه و یا در کشت فیبروبلاست جنین جوجه تهیه شوند.
این واکسن‌ها به دو طریق مصرف می‌شوند:
۱. تلقیح در ریشه پرها:
برای تلقیح در ریشه پر حدود ۱۵ پر از سطح خارجی ران کنده و واکسن را با برس کوچکی در محل میمالند. باید سعی شود که از محل ریشه پرها خون خارج نشود در غیر اینصورت واکسن ممکن است همراه خون خارج گردد. در صورت خونریزی باید از محل دیگری برای واکسیناسیون استفاده شود.
۲. تلقیح در نسوج بال:
برای تلقیح در نسوج بال، وسیله مخصوص نوک تیزی را در داخل واکسن فرو برده و در پوست ناحیه‌ای از بال که فاقد گوشت و رگ می‌باشد فرو می‌کنند. از این روش با استفاده از واکسن آبله مرغی در ایران جهت پیشگیری از بیماری استفاده می‌شود.
ایمنی حاصله از واکسیناسیون بعد از ۲ هفته ظاهر شده و بعد از ۴ هفته به حداکثر رسیده و برای یکسال و گاهی تمام عمر باقی می‌ماند. واکسن آبله مرغی که از سویه زنده ویروسی که تخفیف حدت یافته مصرف می‌شود. اگر واکسن دقیق و درست مصرف نشود باعث بیماری می‌گردد ولی اگر به درستی مصرف شود ایمنی طولانی ایجاد می‌کند. در حالیکه واکسن کبوتری دارای بیماری‌زایی کمتری برای ماکیان بوده و در جوجه‌ها در هر سن و در مرغان در دوره تخمگذاری، خاصیت ایمنی بخشی کمتری دارد.
در کل بعلت اینکه ایمنی حاصله در طیوری که قبل از ۶ هفتگی واکسینه شده‌اند کافی نیست باید آنها را قبل از رسیدن به سن تخمگذاری دوباره واکسینه نمود. طیور واکسینه شده برضد بیماری آبله را نباید در مجاورت طیور حساس دیگر قرار داد چون در این صورت خطر سرایت وجود دارد.
واکسن مخلوط سویه Roakin نیوکاسل و سویه خفیف آبله نیز ساخته شده که فقط در طیوری که قبلا با واکسن ضد بیماری نیوکاسل واکسینه شده‌اند در سن ۵ ماهگی از راه تلقیح در نسوج بال و یا ریشه پرها قابل استفاده است. ایمنی حاصله از این واکسن برای یک دوره تخمگذاری کافی است.
درمان:
درمان اختصاصی برای بیماری وجود ندارد. واکسیناسیون جوجه‌های غیر آلوده برای متوقف کردن سیر پیشرفت در ابتدای واگیری، بهداشت کامل و برطرف کردن استرس‌های محیطی، ضد عفونی کردن جراحات با ترکیبات یده مثل تنطورید یا گلیسیرین یده و مصرف آنتی بیوتیک‌های وسیع الطیف برای پیشگیری از عفونت‌های ثانویه بکار می‌رود.
برای اطلاع بیشتر در مورد آبله پرندگان اینجا کلیک کنید.
برای خواندن دیگر مقالات به مجله سایت ماکی کالا مراجعه کنید.