کتاب راهنمای فنی تولید و اصول تضمین کیفیت کارخانجات مکمل سازی

کتاب راهنمای فنی تولید و اصول تضمین کیفیت کارخانجات مکمل سازی؛ در تالیف این اثر سعی شده است تا ابعاد فی اصول و مبانی کیفیتی، بهداشتی و صنعتی تولید مکمل و افزودنی های

خوراک دام و طیور در هفت فصل جداگانه مورد توجه و تبیین قرار گیرد، 

تالیف : گروه مولفین تحت نظارت دفتر دارو و درمان سازمان دامپزشکی کشور

عنوان و نام پدیدآور : کتاب راهنمای فنی تولید و اصول تضمین کیفیت کارخانجات مکمل سازی

مشخصات نشر : تهران: لیلاز: پرتو واقعه، ۱۳۹۸ 

مشخصات ظاهری : ۳۴۰ ص: مصور (بخشی رنگی)، جدول (بخشی رنگی)، نمودار (بخشی رنگی)

شابک : ۵-۱۳-۶۲۴۵-۶۲۲-۹۷۸

وضعیت فهرست نویسی : فیپا

موضوع : خوراک حیوانی 

شناسه افزوده : سازمان دامپزشکی کشور

داروهای دامپزشکی

رده بندی کنگره : ۱۳۹۸ ۲ ر۹خ / HD۹۰۵۳

رده بندی دیویی : ۳۸۰/۱

شماره کتابشناسی ملی : ۵۵۸۹۹۸۰

کتاب راهنمای فنی تولید و اصول تضمین کیفیت کارخانجات مکمل سازی

تیراژ: ۱۵۰۰ نسخه

نوبت چاپ : اول ۱۳۹۸

پیشگفتار

رشد فزاینده جمعیت و نیاز روزافزون به تولید پروتئین های با منشا دامی برای تامین غذای جمعیت انسانی، از مهمترین برنامه دولت ها می باشد، در این راستا تامین خوراک با کیفیت بالا برای دام هایی که

فرآورده های آنها مورد تغذیه جمعیت انسانی قرار می گیرد از اهمیت ویژه ای برخوردار است. 

تولید خوراک مرغوب و با کیفیت ، علاوه بر بهره گیری از ماشین آلات و تجهیزات مناسب، نیازمند استفاده از ترکیبات و فرآورده های است که با نام مکمل ، پیش مخلوط و یا افزودنی های خوراک در کارخانجات تولید

کننده مکمل و افزودنی های خوراک دام و طیور، طی فرآیندهای خاصی تولید و در اختیار کارخانجات تولید کننده خوراک، کنسانتره و یا مصرف کننده نهایی قرار می گیرد. 

از این رو کارخانجات تولید کننده مکمل و افزودنی خوراک دام ملزم به استفاده از تکنولوژی مناسب و به روز شده و استقرار سیستمی هستند

که کیفیت تولید را در همه مراحل تولید و محصول نهایی تضمین نماید در حال حاضر توجه و اهمیت به موضوع کیفیت از سوی تولید کننده و مصرف کنندگان و دستگاه های نظارتی در مقایسه با دهه قبل، بیش از

پیش معطوف شده است و یک واحد تولیدی و اقتصادی بدون توجه به نظر و خواست مشتریان جنبه های فنی و حرفه ای تولید به مدت طولانی در بازار رقابتی دوام نخواهد آورد.

در تالیف این اثر سعی شده است تا ابعاد فی اصول و مبانی کیفیتی، بهداشتی و صنعتی تولید مکمل و افزودنی های خوراک دام و طیور در هفت فصل جداگانه مورد توجه و تبیین قرار گیرد، 

با امید به آنکه کتاب راهنمای فنی تولید و اصول تضمین کیفیت کارخانجات مکمل سازی مطالب به دقت مورد توجه و استفاده مدیران، مسئولین فنی اساتید، دانشجویان علاقمندان محترم قرار گیرد و با بکارگیری

نکات فنی و بهداشتی و رعایت دستورالعمل های مندرج در آن ، شاهد ارتقاء کیفیت تولیدات ، رقابت پذیر شدن محصولات و رضایت هرچه بیشتر مصرف کنندگان باشیم .

فهرست مطالب

• فصل اول – صنعت مکمل سازی در ایران و جهان

•  تولید صنعتی خوراک و مکمل های دام و طیور در ایران
• تعریف مکمل و افزودنی های خوراک 
• وجوه تمایز صنعت مکمل سازی و افزودنی ها با صنعت خوراک دام ، طیور و آبزیان.
• اقلام مورد استفاده در خوراک دام، طیور و آبزیان بر اساس قوانین اتحادیه اروپا ( مورد استناد FEFANA)
• معرفی FEFANA

• طبقه بندی اقلام مورد استفاده در خوراک دام، طیور، آبزیان و مخلوط ها بر اساس قوانین اتحادیه اروپا 

• افزودنی های خوراک
• اجزا اقلام خوراکی با عملکرد خاص
• پیش مخلوط ها
• مخلوط های خوراک تکمیلی ویژه خوراک تکمیلی (مکمل)
• انواع خوراک تکمیلی رژیمی ویژه
• خوراک درمانی
• پیش مخلوط های درمانی

• داروهای دامپزشکی

• جدول طبقه بندی افزودنی های خوراک دام، طیور و آبزیان بر اساس قانون ۰۳ ۱۸۳۱/۲۰ اتحادیه اروپا
• مکمل های رایج در ایران
• ۱-مکمل های ویتامینی (ویتامینه)
• ۲- مکمل های معدنی (مینرال)
• ۳- مکمل های سفارشی

• فصل دوم – مواد اولیه مصرفی در صنعت مکمل سازی

• (ویتامین ها، مواد معدنی، مواد حامل، آنتی اکسیدان ها، افزودنی های گیاهی و…)
• ویتامین های محلول در چربی.
• ویتامین های محلول در آب.. مواد شبه ویتامین و پیش ویتامین ها
• افزودن ویتامین (مکمل ویتامینی): ملاحظات ا
• عوامل موثر بر افزودن ویتامین به جیره 

• نیازمندی های ویتامینی به عنوان بستر اصلی برای تامین بهینه

• پیشنهادات
• ایمنی ( بی خطری)
• روش تولید ویتامین ها
• روش های اقتصادی و معیارهای کیفیت
• تبدیل مواد فعال به واقعی. پیشینه تنظیم و طبقه بندی ویتامینها

• اطلاعات مندرج در پرونده دارویی ویتامین ها جهت دریافت مجوز

• الف – مکمل های ویتامینی (ویتامینه)
• ب – مکمل های معدنی (مینرال)
• ج- مواد حامل 
• ویتامین های محلول در آب.
• ویتامین B1 ( تیامین)
• شرایط نگهداری مطلوب ویتامین ها
• مواد معدنی پر مصرف (پر نیاز) در مکمل های خوراک دام و طیور
• مواد معدنی کیلاته
• ترکیب و ساختار شیمیایی کیلاته ها

• نقش بیولوژیکی مواد معدنی در دام و طيور

• نقش دی کلسیم فسفات و مونو کلسیم فسفات در تغذیه دام و طيور
• کتاب راهنمای فنی تولید و اصول تضمین کیفیت کارخانجات مکمل سازی
• الف – حله مخلوط کردن اسید فسفریک و کربنات کلسیم
• ب – فرایند خشک کردن
• ج – دانه بندی :
• مشخصات دی کلسیم فسفات دو آبه (دی هیدرات)
• مشخصات مونو کلسیم فسفات
• مواد حامل
• عوامل موثر بر کیفیت و عملکرد مواد حامل
• ١- اندازه ذرات
• ۲ – دانسيته
• ۳ – رطوبت
• ۴- چربی
• ۵ – روان پذیری با جریان پذیری 
• ۶ – خاصیت اسیدی و قلیایی
• فرمول و ترکیب مکمل های رایج در ایران
• ویژگی های شیمیایی مکمل ها
• ویژگی های فیزیکی مکمل و افزودنی ها
• ١- اندازه ذرات
• ۲- یکنواختی
• ۳- رطوبت
• الزامات PICS در تولید پیش مخلوط های درمانی (حاوی دارو)
• Annex 4 PIC/S 1 Jun.2013

• تولید فرآورده های دارویی دامپزشکی غیر از محصولات دارویی ایمونولوژیکی دامپزشکی

• ساخت پیش ترکیب ها (مکمل ها و پیش مخلوط ها) برای خوراک های دارویی دام و طيور
• اهداف
• افزودنی های گیاهی
• (الزامات تولید،فراوری، نگهداری، کنترل کیفیت و مستندات) 
• أصول
• نواحی انبار
• مستند سازی

• فصل سوم – مشخصات ساختمان، ماشین آلات و شرایط محیط کار در کارخانجات مکمل سازی

• ساختمان ها و تجهیزات
• موقعیت محل و وضعیت ساختمان
• ۱- ساختمان و انبار ها
• مشخصات ساختمان
• در های ورودی و خروجی
• کف ها
• لوله ها
• دیوارها
• سیم کشی و کلید های برق
• پنجره ها
• سقف
• ساختمان
• در تقسیم ساختمان باید توجه داشت که
• سرویس های بهداشتی
• رخت کن ها
• سیستم تهویه
• قسمت دریافت مواد پر مصرف
• سالن غذاخوری و نمازخانه
• بخش مراقبت های ویژه
• محل و شرایط انبارهای موجود در یک کارخانه مکمل سازی

• ۱- انبار قرنطینه مواد اولیه یا انبار موقت.

• لوازم انبار قرنطينه
• انبار مواد اوليه
• اتاق توزین
• ۳- انبار مواد بسته بندی
• ۴- انبار محصولات آماده فروش و قرنطينه.
• کتاب راهنمای فنی تولید و اصول تضمین کیفیت کارخانجات مکمل سازی
• ۴-۲ – انبار محصولات آماده فروش
• ۵ – انبار ضایعات
• ۶ – انبار لوازم یدکی و مکانیکی
• ۷- محل نگهداری نمونه های ساخته شده (اتاق پایداری)
• ۸- انبار مواد آتش گیر و آتش زا 

• مشخصات ساختمان آزمایشگاه های کنترل کیفیت

• موتورخانه و تاسيسات
• ۴ – ایجاد گرما در کف ساختمان
• واحد کمک های اولیه
• ماشین آلات و تجهیزات
• مشخصات فنی ماشین آلات خط تولید
• بخش دریافت
• ۴- باسکول
• ۵- محل دریافت مواد پر حجم
• ۷- سیلوهای ذخیره مواد اولیه.
• ١- ترازو
• ۲- لیفتراک
• ۳- بالابرنده پالت
• قسمت توزین مواد کم مصرف (کم نیاز)
• توزین مواد حامل بیش از ۲۰ کیلو گرم در هر بچ 
• سیستم انتقال مواد (انواع انتقال دهنده ها)
• ۱ – انتقال دهنده مارپیچی
• ۲ – انتقال دهنده زنجیری
• ۳ – بالابر قاشقکی
• آسیاب و دانه بندی
• دستگاه مخلوط و همگن سازی
• روش تولید
• روند تکاملی و توسعه ماشین آلات خط تولید کارخانجات مکمل سازی
• خط تولید عمودی ذخیره و توزین مواد حامل در ارتفاع
• انواع مخلوط کن ها میکسرها در واحدهای تولیدی
• میکسر عمودی
• میکسرهای  افقی

• میکسرهای  افقی ریبونی (نواری) و مکانیسم حرکت ریبون ها در میکسر های دو محوره (دو ریبونی)

• میکسرهای پدلی (پارویی)
• میکسرهای های ترکیبی ( ریبون و پدل)
• میکسرهای V 
• مخلوط کن های نسل جدید
• الف) مخلوط کن ۳۶۰ درجه
• ب) میکسر چرخشی
• معایب مخلوط کن های V شکل، ۳۶۰ درجه و چرخشی
• سیلوها و مخازن خط تولید
• بارگیری و تخلیه سیلوها و مخازن
• پل بستن مواد اولیه و محصول در مخازن
• مخازن محصول تولیدی بعد از میکسر
• کیسه پرکن و بسته بندی
• عملیات بسته بندی به دو صورت انجام می گیرد
• مشخصات کیسه ها
• تهویه سالن تولید
• سیکلن
• تست میکسر

• فصل چهارم – کارکنان

• کارکنان
• کارکنان کلیدی
• وظایف مسئول فنی(مدیر تضمین کیفیت) کارخانجات مکمل سازی
• بخش تحقیق و توسعه (R&D)
• شرایط مطلوب برای کارکنان (احراز شغل) مدیر بخش تحقیق و توسعه
• مدیر کارخانه ( شرایط مطلوب احراز شغل)
• وظایف مدیر کارخانه مدیر تولید (شرایط مطلوب احراز شغل)
• وظایف مدیر تولید مدیر آزمایشگاه (شرایط مطلوب احراز شغل)
• وظایف مدیر آزمایشگاه 
• وظایف مسئول بسته بندی

• مدیر سفارشات و برنامه ریزی (شرایط مطلوب احراز شغل)

• وظایف مدیر برنامه ریزی 
• سرپرست انبارها (شرایط مطلوب احراز شغل) 
• وظایف سرپرست انبارها
• وظایف سرپرست انبار مواد اوليه
• وظایف مسئول تعمیر و نگهداری 
• وظایف انتظامات، باسکول و قسمت بازرسی
• وظایف نگهبانی 
• وظایف مسئول توزین کالای وارده و صادره از کارخانه ( مسئول باسکول)
• پوشاک کارکنان
• ١- لباس کارکنان آزمایشگاه
• ۲- لباس کارکنان خط تولید
• ٣- لباس کارکنان انبار

• فصل پنجم – آزمایشگاه و مستندات

• مستندات و انواع آن
• مستند سازی
• انواع مستندات مورد نیاز FAMI-QS
• پرونده و شناسنامه واحد تولید کننده (SMF)
• سوابق سری ساخت
• مطالب گزارش ساخت هر سری
• کنترل کیفیت 
• کتاب راهنمای فنی تولید و اصول تضمین کیفیت کارخانجات مکمل سازی
• مطالب مهم در اسناد آزمایشگاه
• مطالعات و آزمایش های پایداری 

• اقدامات موثر در افزایش پایداری مواد و فرمولاسیون 

• آزمایشگاه میکروب شناسی
• روش ارزیابی میکسرهای مورد استفاده در خط تولید
• مواد رنگی یا ردیاب ها 
• روش نمونه برداری از مخلوط
• نمونه برداری
• الف- نمونه برداری از مواد اولیه.
• ب- نمونه برداری از مکمل ساخته شده
• نمونه برداری از پاکت محصول

• فصل ششم – سیستم های مدیریت کیفی در کارخانه های

• مکمل سازی
• سیستم های مدیریت کیفیت در کارخانه های مکمل سازی
• انواع سیستم های مدیریت :
• ١- مدیریت کیفیت یکپارچه IMS.
• اصول تضمین کیفیت در صنعت ساخت مکمل و افزودنی های خوراک دام و طیور 
• تعریف و اهمیت QA ،GMP و FAMI-QS.
• مدیریت کیفیت

• سیستم مدیریت کیفیت

• اصول GMP
• سیستم FAMI-QS
• مراحل کلیدی در روند صدور گواهینامه FAMI-QS
• تعریف هدف از گواهینامه مربوطه
• فواید استفاده از استاندارد FAMI-QS
• مراجع صدور گواهینامه
• انجام ممیزی بر اساس FAMI-QS
•  ۱ – نظام مدیریت (سیستم مدیریت)
• ۲- اصول مدیریت
• کتاب راهنمای فنی تولید و اصول تضمین کیفیت کارخانجات مکمل سازی
• ۴-مسئولیت مدیریت
• ۵- مدیریت تیم HACCP و رهبری آن
• ۶- نمایندگی مدیریت
• ۷- بازنگری مدیریت
• ۸- مدیریت تامین منابع
• ۹- منابع انسانی.
• ۱۰- بهداشت کارکنان
• ۱۱- زیر ساخت ها و طراحی آن ها

• ۱۲- نگهداری و کنترل ابزارهای بازنگری و اندازه گیری

• ۱۳- نظافت و پاکسازی
• ۱۴- کنترل آفات
• ۱۵- کنترل پسماندها و مواد زائد
• ۱۶- شرایط محصول و مشتری
• ۱۷- طراحی و توسعه
• ۱۸- کنترل تغییر
• ۱۹- کنترل و بررسی مواد ورودی
• ۲۰- تأیید مواد ورودی
• ۲۱- تولید محصول نهایی ساخته شده
• ۲۲- فرآیند تولید.
• ۲۳- قابلیت ردیابی
• ۲۴- انبارش و نگهداری محصول
• ۲۵- حمل و نقل
• ۲۶- حمل و نقل کالاهای بسته بندی شده
• ۲۷- حمل و نقل محصولات پرحجم
• ۲۸- بازنگری نظام کیفی
• ۲۹- بازرسی های داخلی 
• ۳۰- کنترل اقلام نامنطبق
• ۳۱- نظام برخورد با شکایات
• ۳۲- فراخوان
• ۳۳- مدیریت بحران.
• ۳۴- تکنیک های آما
• سیستم HACCP.

• آنالیز و ارزیابی مخاطرات و کنترل نقاط بحرانی

• تاریخچه سیستم HACCP در ایران 
• مزایای استفاده از سیستم HACCP
• مبانی HACCP
• ۱- مخاطرات بیولوژیکی
• ۲- مخاطرات شیمیایی
• ۳- خاطرات فیز
• اصل دوم: تعیین نقاط بحرانی 
• اصل سوم : تعیین حدود بحرانی۔
• اصل چهارم : پایش
• اصل پنجم : اقدامات اصلاحی
• اصل ششم : تأیید
• اصل هفتم : مستندسازی
• وجه اشتراک HACCP با سیستمهای مدیریت کیفیت

• مزایای استاندارد و گواهینامه ISO ۲۲۰۰۰

• تولید و آزمایش قراردادی
• اصول
• کلیت
• کارفرما یا سفارش دهنده
• مجری یا سفارش گیرنده
• قرارداد
• مکمل های سفارشی
• شکایات و فراخوانی محصول
• روش اجرایی بررسی و رسیدگی به شکایات مشتريان
• ۱- هدف
• ۲- محدوده کاربرد
• ۳- مسئولیت ها
• ۴- مراجع و مستندات
• ۵- روش اجرایی (شرح عملیات)
• بازرسی داخلی (ممیزی داخلی – خود بازرسی) 
• تشکیلات و وظایف سازمانی (چارت و ساختار سازمانی)

• فصل هفتم  – ضمائم و پیوست ها

• European Feed Additives and preMixture Quality System
• FAMI-QS
• دستورالعمل اتحادیه اروپا برای فعالان افزودنی های خوراک و پیش مخلوط ها ۰۵/۱۸۳ ۲۰/EC
• ۱- مقدمه
• سایر اسناد
• ٢- دامنه
• ٣- تعاریف و مفاهیم
• نظام مدیریت ( MS )/ سیستم مدیریت.
• ۴٫۱ شرایط کلی
• ۴٫۲ اصول مديريت
• ۴٫۳ شرایط کلی مربوط به مستند سازی
• ۵ مسئولیت مدیریت
• ۵,۱ تعهد مدیریت
• ۵,۲ خط مشی کیفیت و سلامت.
• ۵٫۳ مسئولیت، اختیار و ارتباط 
• ۵,۴ نمایندگی مديريت.
• ۵،۵ بازنگری مدیریت
• ۶ مدیریت منابع
• ۶٫۱ تامین منابع
• ۶،۲ منابع انسانی
• ۶٫۲٫۱ توانایی، آگاهی و کارآموزی
• ۶٫۲٫۲ بهداشت کارکنان
• ۶،۶،۳ زیرساخت و طراحی آن
• ۶٫۳٫۱ شرایط پایه
• ۶٫۳٫۲ شرایط مربوط به تسهیلات، محوطه های تولید و تجهیزات
• ۶٫۳٫۲٫۱ تسهیلات و محوطه های تولید
• ۶٫۴ نگهداری و کنترل ابزارهای بازنگری و اندازه گیری
• ۶،۵ نظافت و پاکسازی.

• ۶،۶ کنترل آفات.

• ۶٫۷ کنترل مواد پسماند
• ۷. تولید محصول.
• ۷٫۱ شرایط محصول.
• ۷٫۱٫۱ تعیین شرایط مرتبط با محصول
• ۷٫۱٫۲ انطباق محصول با شرایط
• ۷٫۱٫۳ ارتباط با مشتری
• ۷,۲هدف برنامه ی HACCP
• ۷٫۳ طراحی و توسعه
• ۷٫۳٫۱ توسعه ی محصولات و فرایندهای جدید.
• ۷٫۳٫۲ کنترل تغيير
• ۷٫۴ کنترل و بررسی مواد ورودی.
• ۷٫۴٫۱ تامین مواد ورودی
• شرایط مدیریت
• ۷,۴،۲ تأیید مواد ورودی
• ۷,۵ تولید کالاهای تمام شده محصولات ساخته شده
• ۷,۵،۲ تأیید فرایندهای تولید
• ۷٫۵٫۳ مشخص کردن و قابلیت ردیابی
• ۷,۵٫۴ نگهداری محصول
• ۷.۶ حمل و نقل.
• ۷،۶٫۱ شرایط کلی
• ۷٫۶٫۳ حمل و نقل محصولات پرحجم
• ۸ بازنگری نظام
• ۸٫۱ شرایط کلی
• ۸٫۲ بازرسی های داخلی
• کنترل محصولاتی که انطباق ندارند (اقلام نامنطبق)
• ۹٫۱ شرایط کلی
• ۹٫۲ نظام برخورد با شکایات
• ۹٫۳ فراخوانی
• ۹٫۴ مدیریت بحران.
• ۱۰ تکنیک های آماری
• تعاریف خوراک دام و افزودنی های خوراک
• رنگدانه ها
• کدکس آلیمنتاریوس
• تاریخچه تشکیل کمیسیون کدکس غذایی
• روش های تدوین استاندارد های کدکس
• چارچوب استانداردهای کدکس مواد غذایی 
• ساختار تشکیلات کدکس بین المللی
• قوانین و مقررات کدکس تاریخچه کدکس غذایی در ایران
• ساختار کدکس صنایع غذایی ایران
• چگونگی ارتباط کمیسیون کدکس غذایی در کشورها
• تاریخچه صنعت مرغداری و دامداری در ایران
• صنعت مرغداری
• میزان تولید و مصرف گوشت و تخم مرغ در ایران
• صنعت دامداری و اهمیت اقتصادی گاو
• آمار و جمعیت تعداد گاو در ایران
• میزان تولید شیر و قیمت آن در سال ۱۳۹۳